ΟΙ ΚΑΚΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ
PROJECT
Μουσικό Σχολείο ΄Α λυκείου
Γιαννιτσών
2011-2012
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ
Με τον όρο παραμύθι αναφερόμαστε στις λαϊκές διηγήσεις οι οποίες αναφέρονται σε έναν κόσμο εξωπραγματικό. Το περιεχόμενό τους είναι φανταστικό, θαμπό και αόριστο.
Ο τόπος προέλευσής τους είναι άγνωστος καθώς δημιουργήθηκαν από απλούς ανθρώπους και μεταδόθηκαν με τρόπο παρόμοιο με αυτόν των δημοτικών τραγουδιών, δηλαδή από στόμα σε στόμα. Ωστόσο η διάδοσή τους δεν περιορίζεται μόνο στον προφορικό λόγο καθώς υπάρχουν και πολλά γραπτά κείμενα όπως οι συλλογές των αδελφών Γκρίμ και Περώ τα οποία έχουν παραμυθικό περιεχόμενο. Ακόμα είναι άγνωστος και ο χρόνος στον οποίο δημιουργήθηκαν, αφού από το αόριστο περιεχόμενο τους δεν μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες για τη χρονική περίοδο της δημιουργίας τους. Γνωρίζουμε όμως, κυρίως από την χρονολόγηση των κειμένων αλλά και από άλλες πηγές ( όπως πχ ένα κείμενο του Πλάτωνα στο οποίο χαρακτηρίζει τα παραμύθια “Μυθεύματα τα γραώδη” ), ότι τα παραμύθια χρησιμοποιούνταν ήδη από αρχαιοτάτων χρόνων.
Η ανάγκη των ανθρώπων να ξεφύγουν από τη σκληρή πραγματικότητα που βίωναν και να ψυχαγωγηθούν ήταν τα αίτια τα οποία γέννησαν αυτή την μεγάλη κατηγορία κειμένων.
Τα παραμύθια, σε αντίθεση με σήμερα, απευθύνονταν κυρίως σε ενήλικες οι οποίοι ,τις ατελείωτες νύχτες για να αποφύγουν το αίσθημα του φόβου , κατέφευγαν σε φιλικά σπίτια ή σε κοινά μέρη συνάθροισης ώστε να ακούσουν ή να διηγηθούν αυτές τις ιστορίες οι οποίες τους παρέσυραν σε έναν κόσμο εξωπραγματικό και ευχάριστο. Μέσα από αυτές τις συναθροίσεις κάποιοι ξεχώριζαν για το ταλέντο της αφήγησης και της μεταδοτικότητας της ιστορίας στο κοινό, έτσι απέκτησαν φήμη η οποία δεν περιοριζόταν μόνο στα στενά πλαίσια του χωριού ή της πόλης αλλά εξαπλώνονταν γενικά σε όλη την περιφέρεια. Αυτός ήταν και ο λόγος που πολλούς από αυτούς τους καλούσαν σε διάφορες περιοχές να αφηγηθούν κάποιο παραμύθι πληρώνοντάς τους κάποια αμοιβή. Έτσι η αφήγηση των παραμυθιών έγινε επάγγελμα και αυτοί που το ασκούσαν ονομάζονταν παραμυθάδες ( οι άντρες ) ή παραμυθούδες ( οι γυναίκες ).
Σύνηθες μέρος αφήγησης παραμυθιών ήταν και η παραλία στην οποία, γύρω από τη φωτιά ή τη ναυτική λάμπα, οι ψαράδες περίμεναν να έρθει η ώρα για τα δίχτυα, καθώς επίσης και το κατάστρωμα στο οποίο μαζεύονταν οι ναυτικοί και αφηγούνταν παραμύθια για να περάσει η ώρα και να ξεχνιούνται. Πολλές φορές μάλιστα οι καραβοκύρηδες μίσθωναν ειδικούς γέρους παραμυθάδες οι οποίοι, ασκώντας το επάγγελμά τους, ψυχαγωγούσαν το πλήρωμα στα μεγάλα ταξίδια. Εξαίρετοι παραμυθάδες υπήρξαν οι τούρκοι. Αυτός ήταν και ο κύριος λόγος που το παραμύθι γνώρισε μεγάλη ακμή στον Ελληνικό χώρο την εποχή της τουρκοκρατίας.
Τέλος ,αξίζει να σημειωθεί ότι οι παραμυθάδες προσάρμοζαν την αφήγηση και το περιεχόμενο της ιστορίας στις ανάγκες του ακροατηρίου τους, δηλαδή όταν έβλεπαν ότι το κοινό ήταν απολύτως αφοσιωμένο και συνεπαρμένο μεγάλωναν την ιστορία βάζοντας και δικά του στοιχεία. Καλός παραμυθάς θεωρούνταν αυτός που έλεγε μεγάλες ιστορίες οι οποίες πολλές φορές δεν τελείωναν σε μία νύχτα και συνεχίζονταν και την επόμενη.
Τα παραμύθια παρά το διαφορετικό περιεχόμενό τους παρατηρούμε ότι σχεδόν πάντα χρησιμοποιούν το ίδιο μοτίβο: η ιστορία ξεκινάει με ηρεμία και καταλήγει σε αυτήν, αφού όμως πρώτα περάσει ο ήρωας από μια σειρά δράσεων και κινήσεων που βοηθούν την πλοκή και κάνουν το παραμύθι πιο ενδιαφέρον. Επιπλέον ο αφηγητής, πριν ξεκινήσει να αφηγείται το παραμύθι, χρησιμοποιεί (και χρησιμοποιούσε) κάποιες στερεότυπες φράσεις ( όπως πχ κόκκινη κλωστή δεμένη, στην ανέμη τυλιγμένη, δώστης κλώτσο να γυρίσει, παραμύθι να αρχινίσει ) ενώ την εισαγωγή του στην κύρια ιστορία την πετυχαίνει ομαλά χρησιμοποιώντας την φράση “μια φορά και έναν καιρό”. Το ίδιο ομαλό είναι και το κλείσιμο της ιστορίας το οποίο συνοδεύεται από την φράση “και ζήσαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα”. Όλα αυτά ήταν ( και είναι ) κάτι σαν σήμα κατατεθέν της αρχής και του τέλους.
Στα παραμύθια επίσης παρατηρείται έντονο το φαινόμενο της αντίθεσης ανάμεσα στο καλό και το κακό. Σχεδόν σε όλα γίνεται φανερός ο διαχωρισμός των ηρώων σε αυτές τις δύο μεγάλες κατηγορίες, κυρίως από τη συμπεριφορά και τη δράση τους. Πολλές φορές η δράση ορισμένων ηρώων παίζει σημαντικό ρόλο στη δράση κάποιων άλλων, γεγονός το οποίο είναι απαραίτητο για την ομαλή πλοκή του έργου. Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το καλό και το κακό είναι δύο έννοιες απόλυτα σχετικές και άμεσα εξαρτημένες η μία από την άλλη, οι οποίες στα παραμύθια συγκρούονται, δίνοντάς τα άλλη όψη, πιο ενδιαφέρουσα και πιο αγωνιώδη. Έτσι επιτυγχάνεται η καθήλωση του θεατή σε αυτά ώστε να γίνεται δυνατή η παρακολούθηση της υπόθεσης του έργου.
ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
( ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ)
ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ ΠΟΤΗΡΙ
Περίληψη:
Κάποτε τρεις αδερφές συζητούσαν για το τι θα έκαναν σε περίπτωση που παντρεύονταν το βασιλόπουλο. Ένα βράδυ το βασιλόπουλο άκουσε την συζήτηση τους και τις παντρεύτηκε. Όμως είδε ότι δεν εκπλήρωναν τις υποσχέσεις τους οι δύο μεγαλύτερες. Έτσι παντρεύτηκε την μικρότερη η οποία του έκανε δύο παιδιά. Όμως οι ζηλιάρες αδερφές της φρόντισαν να τα εξαφανίσουν μέσω μιας γριάς κακής μαμής. Τα παιδιά τα φυγάδευσε ένας καλόγερος ο οποίος την στιγμή που θα πέθαινε έδωσε στα παιδιά ένα μαγικό ποτήρι, που θα εκπλήρωνε τις επιθυμίες τους, για να τα προστατέψει. Την ίδια στιγμή, η μάνα τους λόγω της αντικατάστασης των παιδιών της με ζώα από την μαμή, χτίσθηκε από τον βασιλιά από την μέση και κάτω. Τα παιδία μέσω του ποτηριού ήρθαν στον πραγματικό κόσμο και έχτισαν το δικό τους παλάτι. Τότε οι θείες τους τα αναγνώρισαν και θέλησαν πάλι να τα σκοτώσουν βάζοντας διαβάλματα στην μικρή κόρη για να εξοντώσουν το μεγάλο της αδερφό. Η πρώτη προσπάθεια απέτυχε ενώ στην δεύτερη πετρώνεται ο αδερφός από την μάγισσα. Η αδερφή του τον σώζει και μαθαίνουν από την μάγισσα όλη την αλήθεια για την οικογένεια τους, για τις θείες τους και για τη μαμή. Τότε το είπαν στον βασιλιά-πατέρα τους και αυτός έσωσε την μάνα τους, σκότωσε τις θείες τους και τις έκαψε, ενώ η μαμή δέχθηκε κατάρα από το θεό και μεταμορφώθηκε σε χελώνα μη μπορώντας να βρει ησυχία.
ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΗΡΩΩΝ
Καλοί ήρωες:
ñ Η μικρή αδερφή-βασίλισσα
Καλόγερος Συμεών
Θεός
Δύο αδέρφια
Νεκρές ψυχές
Υπηρέτες
Κακοί ήρωες:
ñ Δύο μεγάλες αδερφές
Μαμή
Βασιλιάς
Δράκος
Περπερούνα-μάγισσα
ΔΡΑΣΗ ΚΑΚΩΝ:
ñ Δύο μεγάλες αδερφές: Ζηλεύουν τη μικρότερη αδερφή τους και πληρώνουν την κακιά μαμή, να σκοτώσει τα παιδιά της, προκειμένου να την παρατήσει ο βασιλιάς. Ακόμα, δηλητηριάζουν τα φαγητά των παιδιών με σκοπό τον θάνατό τους.
ñ Μαμή: Εξαπατά τον βασιλιά και τη βασίλισσα, κλέβοντας τους και τα δυο τους παιδιά και αντικαθιστώντας τα με ζώα. Προσπαθεί να σκοτώσει τα δύο παιδιά τόσο στην βρεφική όσο και στην εφηβική τους ηλικία.
ñ Βασιλιάς: Διώχνει τις δύο πρώτες του γυναίκες επειδή δεν εκπληρώνουν τις υποσχέσεις τους και πετρώνει την τρίτη για τον ίδιο λόγο.
Δράκος: Φύλαγε το μαγικό όργανο που μόλις ακουμπούσε κάποιος τα πλήκτρα του πέθαινε. Σκότωνε οποιονδήποτε πλησίαζε την σπηλιά του και βασάνιζε τις νεκρές ψυχές αυτών που σκότωνε.
ñ Περπερούνα-μάγισσα: Πέτρωνε για πάντα όποιον της μιλούσε.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ
1.Για άλλη μια φορά από την στάση του βασιλιά φαίνεται η θέση της γυναίκας εκείνα τα χρόνια, αφού ο πρίγκιπας-βασιλιάς παντρεύεται όποια θέλει και την διώχνει οποιαδήποτε στιγμή θέλει χωρίς να αφήνει περιθώρια επιλογής στην γυναίκα
2.Από το γεγονός ότι μια αδερφή ζηλεύει την άλλη αντιλαμβανόμαστε ότι υπήρχε αντιπαλότητα εκείνη την εποχή μεταξύ γυναικών για το ποιά θα έχει την καλύτερη τύχη.
3.Το γεγονός ότι ο βασιλιάς πέτρωσε την βασίλισσα στην πλατεία του χωριού δείχνει ότι εκείνη την εποχή η μεγαλύτερη διαπόμπευση ήταν ο διασυρμός σε κοινή θέα (ως συνήθως σε πλατεία).
4. Η μαμή ήταν γριά και στο κείμενο παρουσιάζεται ως κακιά. Παρατηρούμε ότι ενδεχομένως η γεροντική ηλικία σε συνδυασμό με την εφαρμογή «μαγικών» πρακτικών, επιτείνουν τα αρνητικά της χαρακτηριστικά. .
5.Ο φόβος για το διαφορετικό και το αλλόκοτο της εποχής εκφράζεται μέσα από την περπερούνα η οποία ζούσε μόνη της εξαιτίας της διαφορετικότητάς της.
6.Από το γεγονός ότι οι νεκρές ψυχές μιλούσαν και ζητούσαν λύτρωση καταλαβαίνουμε ότι στην εποχή εκείνη πίστευαν στην μεταθανάτια ζωή και στην ηρεμία της ψυχής μετά τον θάνατο.
ΚΟΚΚΙΝΟΣΚΟΥΦΙΤΣΑ
Περίληψη:
Η κοκκινοσκουφίτσα ξεκινάει από το σπίτι της, μετά από πρόταση της μητέρας της για να επισκεφτεί την άρρωστη γιαγιά της. Στον δρόμο όμως την βλέπει ο κακός ο λύκος, ο οποίος προσπαθεί να την παραπλανήσει, ρωτώντας την που μένει η γιαγιά της. Εκείνη ως αθώα και καλοπροαίρετη του δίνει όλες τις πληροφορίες που ζητάει. Έτσι ο λύκος βρίσκει μια δικαιολογία για να την απασχολήσει και φτάνει αυτός πρώτος στο σπίτι της γιαγιάς την οποία και τρώει. Όταν φτάνει και η κοκκινοσκουφίτσα μετά από λίγο, υποψιάζεται ότι απέναντι της έχει το λύκο και τον ρωτάει διάφορα και τελικά εκείνος (ο λύκος) δεν αντέχει να παριστάνει άλλο τη γιαγιά και αποκαλύπτεται. Τότε της ορμάει και την τρώει ζωντανή. Ευτυχώς όμως ένας κυνηγός βλέπει τον κακό λύκο να κοιμάται και υποψιασμένος για το τι έχει συμβεί, τον σκοτώνει και βγάζει από την κοιλιά του ζωντανές την γιαγιά και την κοκκινοσκουφίτσα.
ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΗΡΩΩΝ:
·Καλοί:
1.Μητέρα
2.Κοκκινοσκουφίτσα
3.Γιαγιά
4.κυνηγός
·Κακοί:
1.λύκος
ΔΡΑΣΗ ΚΑΚΩΝ ΗΡΩΩΝ:
·Λύκος: εκμεταλλεύεται την αθωότητα της κοκκινοσκουφίτσας αποσπώντας πληροφορίες για το που βρίσκεται το σπίτι της γιαγιάς της. Τρώει τη γιαγιά της και στην συνέχεια παριστάνει την γιαγιά και τρώει την κοκκινοσκουφίτσα.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ:
1.Ο κακός ο λύκος καταφέρνει να αποπλανήσει την κοκκινοσκουφίτσα γεγονός που εκφράζει αντιλήψεις για την αδυναμία των κοριτσιών να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες και τους κινδύνους.
2.Το ότι η κοκκινοσκουφίτσα φεύγει από το σπίτι μόνη της και το ότι καταλήγει στην κοιλιά του λύκου, δείχνουν ότι εκείνη την εποχή πίστευαν ότι δύσκολα μια γυναίκα μπορεί να επιβιώσει μόνη της.
3.Ο μόνος κακός της ιστορίας, η οποία διαδραματίζεται στο δάσος, είναι ο λύκος πράγμα που σημαίνει ότι υπήρχε φόβος για το μυστήριο της φύσης και τα πλάσματα που κρύβει μέσα της.
4.Από το γεγονός ότι ο κυνηγός είναι αυτός που σώζει την κοκκινοσκουφίτσα και την γιαγιά της από τον λύκο, φαίνεται η πίστη ότι οι γυναίκες ήταν πολύ ευάλωτες και εκτεθειμένες στο οτιδήποτε χωρίς την στήριξη και την προστασία του άντρα.
Ο ΠΟΤΑΜΙΤΗΣ
ΟΙ Χαρακτήρες είναι : ο χριστιανός, η γυναίκα του, τα εννιά παιδιά, ο Ποταμίτης ( το δέκατο παιδί), ο άνθρωπος που μεγάλωσε τον Ποταμίτη, η γερόντισσα και οι μοίρες.
Μορφικά, κοινωνικά, φυλετικά χαρακτηριστικά:
Η γυναίκα : μάνα του Ποταμίτη, χήρα, όμορφη, πλούσια.
Ποταμίτης : πρόσωπο που δρα, αγόρι που ψάχνει τους γονείς του
Χριστιανός : άνδρας, έχει χάσει τη ζωή του.
Γερόντισσα : γυναίκα μεγάλης ηλικίας, ζει μόνη της, δεν έχει παιδιά.
Μοίρες : γυναίκες της εποχής, με αξίες που μύρωναν τα νεογέννητα.
ΚΑΚΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ
1)Μάνα επειδή αποφάσισε να ρίξει το παιδί της στο ποτάμι.
2)Οι Μοίρες, επειδή δεν είδαν στρωμένο τραπέζι, θύμωσαν και έδωσαν κατάρες στο παιδί.
Δράση :
Στην ουσία ο ένας κάνει κακό στον άλλο γιατί η μάνα δεν περιμένει το παιδί της με καλή καρδιά. Δεν τηρεί το έθιμο, οι Μοίρες θυμώνουν δίνουν κατάρες στο παιδί και έτσι η μάνα αποφασίζει να το ρίξει στο ποτάμι. Αργότερα όταν ο Ποταμίτης (το παιδί) μαθαίνει την αλήθεια, ψάχνει να βρει τους πραγματικούς γονείς του, αλλά στη διάρκεια αυτή παντρεύεται μία πλούσια, όμορφη χήρα η οποία θέλει να μάθει ποιοί είναι οι γονείς του συζύγου της. Έτσι εκείνος της λέει την ιστορία του και αυτή διαπιστώνει πως ο άνδρας της είναι το παιδί της.
XIONATH
Οι χαρακτήρες είναι : Ο πατέρας της Χιονάτης, η Χιονάτη, η μητριά της, οι επτά νάνοι και ο ξυλοκόπος.
Μορφικά, κοινωνικά, φυλετικά χαρακτηριστικά :
ñ ο πατέρας είναι φτωχός άνδρας, ανυποψίαστος, χήρος όμως έχει παντρευτεί μία άλλη γυναίκα.
ñ Χιονάτη: όμορφη, νέα και γι’ αυτό το λόγο είναι καλή, εκδιώκεται από το παλάτι, προστατεύεται από τους επτά νάνους και όχι από έναν και αργότερα σώζεται από έναν πρίγκιπα.
Μητριά: όμορφη, πλούσια, μεγάλη σε ηλικία και γι' αυτό είναι κακιά (ρατσιστικό στοιχείο), ζηλεύει τη Χιονάτη για τα νιάτα και την ομορφιά της και γι’ αυτό θέλει να την εξοντώσει, δραστήριο πρόσωπο, δυναμική, αποφασιστική.
Νάνοι: μικρόσωμοι, εργατικοί άνδρες, προστάτες.
Κακοί χαρακτήρες: μητριά, η οποία ζηλεύει τη Χιονάτη, επειδή αυτή γέρασε και έχασε την ομορφιά της. Προσπαθεί με κάθε τρόπο να την εξοντώσει όμως δεν τα καταφέρνει. Συμπεραίνουμε πως υπάρχει ανταγωνισμός ανάμεσα στις δύο γυναίκες και το να είσαι όμορφη και νέα είναι το παν. Έτσι η μητριά αντιμετωπίζεται ρατσιστικά αφού πλέον έχει γεράσει.
Η προσπάθειες της μητριάς να εξοντώσει την Χιονάτη γίνεται με την βοήθεια μαγικών αντικειμένων (μαγεμένο χτενάκι και δηλητηριασμένο μήλο) αλλά και με την βοήθεια ενός ξυλοκόπου ο οποίος είχε σκοπό να την σκοτώσει και να πάρει την καρδιά της, όμως τα πράγματα δεν έγιναν έτσι, διότι τη λυπήθηκε και την άφησε να φύγει.
ΚΑΚΙΑ ΜΗΤΡΙΑ ΤΗΣ ΧΙΟΝΑΤΗΣ
Είναι μια ακόμα γυναίκα που βιώνει τον πρόωρο θάνατο του άντρα της. Έχει μείνει μόνη της με ένα παιδί το οποίο δεν είναι και δικό της. Παρ’ όλα αυτά ανταπεξέρχεται σε όλες τις δυσκολίες και καταφέρνει να το μεγαλώσει. Έχει το προνόμιο να είναι η πιο όμορφη γυναίκα στον κόσμο, και ξαφνικά το χάνει. Για να κατανοήσουμε το πώς νιώθει ας επικαλεστούμε το παράδειγμα ενός παγκόσμιου πρωταθλητή ο οποίος μετά από ένα τελικό γίνεται ο δεύτερος. Κυριαρχεί μια απογοήτευση η οποία μετατρέπεται σε θυμό και πείσμα. Ένας ακόμα παράγοντας που συντελεί στο να οδηγείται σε τέτοιες ενέργειες είναι ότι αρχίζουν και την αγγίζουν τα γηρατειά μια ηλικία η οποία δυσαρεστεί κάθε άνθρωπο και τον κάνει να νιώθει άσχημα και του γεννάει νεύρα.
Η ΚΑΚΙΑ ΜΗΤΡΙΑ
Είναι ένα πρόσωπο το οποίο είναι επίσης ‘’αδικημένο’’ σε κάποιο βαθμό αφού παντρεύεται κάποιον ο οποίος την θέλει στην ουσία για να προσέχει τα παιδιά του από τον πρώτο του γάμο. Οι ασχολίες της είναι περιορισμένες είναι όλη την ώρα κλεισμένη στο σπίτι και περιμένει τον άντρα της για να ακούσει ένα καλό λόγο, το οποίο δεν συμβαίνει. Ακόμα θεωρείται σαν να μην είναι μέλος της οικογένειας αφού δεν δέχεται την αγάπη των άλλων μελών της. Η ψυχολογία της είναι πολύ πεσμένη και ‘’πιάνει πάτο’’ όταν ο άντρας της την επιπλήττει βάζοντας της τις φωνές.
ΤΟ ΑΚΟΙΜΗΤΟ ΚΑΝΤΗΛΙ
ΠΕΡΙΛΗΨΗ:
Σε ένα στοιχειωμένο βασίλειο ζούσαν ο βασιλιάς με την γυναίκα του ευτυχισμένοι. Το στοιχειό ήταν ένα καλογεράκι που κάθε που έβγαινε ζητούσε 3 φορές το ακοίμητο καντήλι που το ‘χε μια μάγισσα φυλαγμένο. Αν δεν του γίνονταν η χάρη σκότωνε το βασιλικό ζευγάρι. Είχε χρόνια να εμφανιστεί και όλοι ήταν ευτυχισμένοι. Όταν έκανε την εμφάνιση του έπεσε μεγάλη θλίψη στο βασίλειο. Τότε οι τρεις γιοί με παρότρυνση του μικρότερου αποφάσισαν να πάνε να το βρουν ώστε να σώσουν τους γονείς τους. Στο δρόμο που πήγαιναν χωρίστηκαν. Τα δύο αδέλφια πήραν ένα δρόμο ο οποίος στην αρχή είχε μια ταμπέλα η οποία έγραφε ‘’με γυρισμό’’, ενώ ο μικρότερος αυτόν που έγραφε ‘’χωρίς γυρισμό’’. Μετά από περιπέτειες ο μικρός βρήκε το καντήλι και επέστρεψε στον τόπο συνάντησης τους. Τότε τα δύο άλλα αδέρφια ζήλεψαν και θέλησαν να τον σκοτώσουν ρίχνοντάς τον σε ένα πηγάδι. Εκείνος σώθηκε και μετά από καιρό ξαναπήγε στο βασίλειο και αποδείχτηκε ότι αυτός ήταν που βρήκε το καντήλι και έσωσε τους γονείς του.
ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΗΡΩΩΝ:
α) άνθρωποι: βασιλιάς, βασίλισσα, τρεις γιοί, καλογεράκι, τρεις βασιλοπούλες, μάγισσα-Μέαινα,
β) ζώα: τρεις δράκοι φίδια ,θηρία, τρία άλογα (από τα οποία το ένα μιλάει) και γ) φύση: νερό.
ΟΙ ΚΑΚΟΙ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥΣ:
Α) καλογεράκι: έβγαινε, και όποτε ήθελε ζητούσε το ακοίμητο καντήλι και όταν δεν του το έδιναν σκότωνε την βασιλική οικογένεια.
Β) μάγισσα: είχε στην κατοχή της το καντήλι και κυνήγησε το μικρό να το σκοτώσει.
Γ) δράκοι-> φύλαγαν την μάγισσα , είχαν τρείς βασιλοπούλες κλεμμένες και φυλακισμένες και προσπάθησαν να σκοτώσουν τον μικρό γιο.
Δ) δύο αδερφοί : ενώ πήγαν να σώσουν τους γονείς τους ζήλεψαν τον αδερφό τους και τον έριξαν στο πηγάδι με σκοπό το θάνατό του.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ
ñ Το καλογεράκι εκφράζει τις θανατηφόρες ασθένειες και το καντήλι το αντίδοτο το οποίο δεν μπορούσαν να βρουν.
ñ Από το γεγονός ότι οι πριγκίπισσες ήταν φυλακισμένες και υποχρεωμένες να υπακούουν στους δράκους καταλαβαίνουμε ότι εκείνη την εποχή οι γυναίκες δεν είχαν δυνατότητα επιλογής για την ζωή τους και είχαν ρόλο σκλάβας.
Ο μικρότερος γιος κάθε φορά που ελευθέρωνε μία βασίλισσα την έκανε προξενιό με τους αδερφούς του. Δηλαδή καταλαβαίνουμε ότι το προξενιό κατείχε πρωτεύοντα ρόλο εκείνη την εποχή.
Από το γεγονός ότι το βασιλόπουλο έπρεπε να φερθεί καλά σε πράματα κατώτερα ( θηρία, λίμνη, φίδια ) συμπεραίνουμε ότι οι άνθρωποι φροντίζουν εκείνη την εποχή να δημιουργούν εικονικές αρμονικές σχέσεις με τους εχθρούς τους ( πολλά παραμύθια ειπώθηκαν επί τουρκοκρατίας ) έτσι ώστε να λαμβάνουν μια κάπως χαλαρή και ευνοϊκή για αυτούς συμπεριφορά.
Βλέπουμε ακόμα ότι παρά την επιβαρυμένη θέση της γυναίκας, αυτή προσπαθεί να αλλάξει κάπως την κατάσταση ( η πριγκίπισσα ζητά από το μεγάλο βασιλόπουλο τα τρία καρύδια που είχε δώσει στον μικρότερο ως εγγύηση για να παντρευτούν, έτσι ώστε να έρθει ο δεύτερος για να την σώσει από την καταπίεση του μεγάλου )
ñ Γνωρίζουμε ότι η παρουσία της μάγισσας στο κείμενο είναι κάτι το τραγικό. Παρουσιάζεται ως άσχημη και στρίγγλα. Αυτόματα δημιουργείται μια ρατσιστική αντίληψη προς τα πρόσωπα τα οποία χαρακτηρίζονταν από ασχήμια, τόσο εξωτερική όσο και εσωτερική.
ñ Παρατηρούμε ότι στο κείμενο υπάρχουν δράκοι με τους οποίους εκφράζεται για άλλη μία φορά ο φόβος για το αφύσικο.
ñ Ο γενναίος γιός είναι ο μικρότερος. Αυτό μας δείχνει ότι εκείνη την εποχή πίστευαν ότι η γενναιότητα δεν προερχόταν από την ηλικία ( το ίδιο ισχύει και σήμερα) .
Τα παιδιά εκείνη την εποχή έπρεπε να κερδίζουν μόνα τους την εύνοια και την εκτίμηση των γονέων, κάτι που σήμερα δεν ισχύει.
Τα τρία γουρουνάκια
Περίληψη :
Ήταν κάποτε 3 γουρουνάκια και όταν μεγάλωσαν έφυγαν από το σπίτι τους για να κάνουν δικό τους σπιτικό. Το πρώτο γουρουνάκι βοήθησε έναν αγρότη να μαζέψει άχυρα και έκανε ένα αχυρένιο σπίτι. Το δεύτερο βοήθησε έναν ξυλοκόπο και έκανε ένα ξύλινο σπίτι. Το τρίτο που ήταν και ποιο έξυπνο βοήθησε έναν χτίστη και έκανε ένα σπίτι με τούβλα. Ο κακός ο λύκος που ήθελε να φάει τα γουρουνάκια πήγε και χάλασε τα 2 πρώτα σπίτια, έτσι τώρα τα γουρουνάκια μένουν στο σπίτι με τα τούβλα που είναι γερό και ο λύκος δεν μπορεί να τα καταστρέψει.
Ήρωες του παραμυθιού
·Τα τρία γουρουνάκια
·Ο κακός ο λύκος
·Αγρότης
·Ξυλοκόπος
·Χτίστης
ΔΡΑΣΗ ΗΡΩΩΝ
Τα τρία γουρουνάκια χτίζουν δικά τους σπίτια, ο κακός ο λύκος θέλει να τα φάει, ο χτίστης ο ξυλοκόπος και ο αγρότης βοηθούν τα γουρουνάκια δίνοντας τους υλικά για να χτίσουν τα σπίτια τους.
O κακός εδώ είναι πάλι ο λύκος, ανέστιος, άγριος, επιθετικός –είναι ο εχθρός της κοινότητας που οργανώνουν τα γουρουνάκια και ο μόνος που λειτουργεί ως πραγματικό σαρκοφάγο ζώο. Τα υπόλοιπα ζώα –ήρωες έχουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά και συνήθειες .
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ! (όλων των μητριών-κοινά χαρακτηριστικά)
Όπως παρατηρούμε όλες οι μητριές παρουσιάζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, είναι άκαρδες, ψυχρές είναι εγωίστριες αφού κοιτάνε όλες το δικό τους συμφέρον μη λογαριάζοντας τους άλλους. Τρέφουν τεράστιο μίσος στην καρδιά τους αφού σκέφτονται μόνο το πως θα καταστρέψουν τις ζωές των άλλων. Είναι τρομερά ζηλιάρες, αφού δεν μπορούν να χωνέψουν την αγάπη μεταξύ γονιού-παιδιού και απαιτούν να έχουν την απόλυτη προσοχή. Όταν δε συμβαίνει αυτό, απλά εκδικούνται τα εύκολα θύματα, τα παιδιά. Φυσικά καμία από αυτές δεν έχει καλό τέλος.
ΟΝΟΜΑΤΑ ΚΑΚΩΝ ΜΗΤΡΙΩΝ ΣΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ
Αν παρατηρήσουμε τα παραμύθια, προσεκτικά, θα διαπιστώσουμε ότι στην πλειονότητα τους οι κακοί δεν έχουν κάποιο συγκεκριμένο όνομα (όπως π.χ. Αντώνης, Δούκισσα, Αρετή, Θεοφύλακτος κα) το ίδιο συμβαίνει και με τις μητριές. Στα παραμύθια οι μητριές αναφέρονται με χαρακτηρισμούς όπως κακόψυχη, κακιά, σκληρή κ.α. γεγονός που τους προσδίδει μεγαλύτερη κακία και κάνει πιο ισχυρό το ρόλο που τους δόθηκε.
ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΚΟΙ ΕΧΟΥΝ ΨΥΧΗ
‘Όταν θέλουμε να συγκρίνουμε πράγματα, γεγονότα, καταστάσεις πρέπει να χαρακτηριζόμαστε από αντικειμενικότητα και να εμβαθύνουμε χωρίς να περιοριζόμαστε στην επιφανειακή όψη των πραγμάτων. Θα ήταν παράλογο λοιπόν αν δεν βλέπαμε τα παραμύθια και από την πλευρά των ‘’κακών’’ και στην συγκεκριμένη περίπτωση των ‘’κακών μητριών’’. Παρατηρούμε λοιπόν ότι στις κακιές μητριές, χρεώνεται μια σειρά ενεργειών που βλάπτουν τους ‘’καλούς’’. Ας εξετάσουμε, με ένα παράδειγμα, γιατί οδηγούνται σε τέτοιες ενέργειες και ποιοι εξωτερικοί παράγοντες τις επηρεάζουν.
ΚΑΚΙΑ ΜΗΤΡΙΑ ΣΤΑΧΤΟΠΟΥΤΑΣ…
Είναι και αυτή μια χήρα γυναίκα την οποία την βαραίνει ‘’διπλή χηρεία’’, ο θάνατος του πρώτου και του δεύτερου άντρα της (πατέρας της Σταχτοπούτας). Όπως κάθε μάνα έτσι και αυτή θέλει το καλύτερο για τα παιδιά της και προσπαθεί να τους το προσφέρει, βέβαια με ένα κάπως περίεργο τρόπο ο οποίος όμως επιφέρει το ίδιο αποτέλεσμα. Είναι και αυτή ένα πρόσωπο τραγικό. Τέλος η όλη συμπεριφορά της μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι είναι άσχημη και ίσως προσπαθεί να εκπληρώσει το όνειρό της να γίνει ‘’βασίλισσα’’ στο σπίτι της παρά την ασχήμια που την βαραίνει και θεώρει ότι την μειώνει κοινωνικά.
Κλείνουμε με λίγα λόγια για τα παραμύθια που δουλέψαμε!
Μελετώντας τους αρνητικούς ήρωες των παραμυθιών παρατηρούμε ότι παρουσιάζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Όλοι τους χαρακτηρίζονται από εξωτερικά και εσωτερικά στοιχεία που τους διαφοροποιούν από τον απλό λαό.
Στα συγκεκριμένα παραμύθια οι κακοί είναι οι εξής:
1.Η κακιά μητριά της Σταχτοπούτας (είναι γριά, άσχημη, φτωχή, και ζει απομονωμένη μέσα στο σπίτι μαζί με τις δύο κόρες της)
2. Η κακιά μητριά της Χιονάτης ( είναι όμορφη, όμως παρά την ομορφιά της ζει απομονωμένη στο παλάτι της παρέα με το καθρεφτάκι της και αρχίζουν να την αγγίζουν τα γηρατειά)
3.Η κακιά μητριά ( είναι μία άσχημη μάγισσα η οποία είναι αποκλεισμένη από κάθε κοινωνική δραστηριότητα, αφού είναι κλεισμένη μέσα στο σπίτι)
4.Το καλογεράκι (ζούσε μόνο του εκτεθειμένο στο χρόνο ο οποίος το γερνούσε και το παραμόρφωνε αισθητά. Επίσης είχε τάσεις ανθρωποφαγίας, αφού σκότωνε την βασιλική οικογένεια όταν δεν ικανοποιούσε τις επιθυμίες του).
5.Η Μέαινα ( ζούσε μόνη της στην σπηλιά της, απρόθυμη να έχει μια ομαλή κοινωνική συμβίωση με τους ανθρώπους, αφού όσους την πλησίαζαν ή έστω έφταναν κοντά στη σπηλιά της, τους πέτρωνε για πάντα)
6.Οι δράκοι ( ήταν ανθρωποφάγοι, θηριώδεις και τρομακτικοί με υπερφυσικές ικανότητες).
7. Η κακιά μαμή ( είναι συμφεροντολόγα γριά και πονηρή γυναίκα που προσπάθησε πολλές φορές να σκοτώσει τη βασιλοπούλα)
8. Ο κακός ο λύκος ( στην περίπτωση με τα γουρουνάκια τον συναντάμε με όψη θηριώδη και με υπερφυσικές ικανότητες, αφού μπορεί με ένα φύσημα να γκρεμίσει ολόκληρο σπίτι. Επίσης είναι άγριος με έντονο δολοφονικό ένστικτο. Στην περίπτωση της κοκκινοσκουφίτσας, τον συναντάμε άγριο, ανθρωποφάγο με εξαιρετικές ικανότητες αποπλάνησης)
Από τις πράξεις και τις μορφές των ηρώων αυτών συμπεραίνουμε ότι αν και πρωταγωνιστούν σε διαφορετικά παραμύθια παρουσιάζονται σχεδόν με ίδια χαρακτηριστικά σε όλα. Είναι άσχημοι και γέροι γεγονός που δείχνει ότι οι ρατσιστικές αντιλήψεις απέναντι στην ασχήμια και τα γηρατειά άκμαζαν εκείνη την εποχή. Τα γηρατειά φαίνεται συχνά να θεωρούνται όχι ως ένα φυσικό επακόλουθο της χρονικής διαδρομής του ανθρώπου αλλά μια «κατάρα» που προσδιορίζει και ηθικά τον άνθρωπο.
Επίσης οι κακοί των παραμυθιών ζουν μόνοι τους , γεγονός που δείχνει πως όποιος δεν συμμετείχε στα κοινά, βίωνε την κοινωνική κατακραυγή. Επειδή οι κοινωνίες ήταν πολύ "κλειστές", ίσως οι μοναχικοί άνθρωποι να θεωρούνταν ξένοι και επικίνδυνοι λόγω του φόβου για το «άλλο» και το διαφορετικό. Το ίδιο όμως συμβαίνει και σήμερα, ιδιαίτερα απέναντι σε κάποιες κοινωνικές ομάδες ( όπως οι τσιγγάνοι, οι ναρκομανείς, αλκοολικοί κ.α.) των οποίων τα χαρακτηριστικά οι κοινωνίες αγνοούν ή βολεύονται να αγνοούν.
«Οι κακοί» επίσης παρουσιάζονται θηριώδεις και με υπερφυσικές ικανότητες και πολύ συχνά ως ανθρωποφάγοι. Αυτό ίσως εκφράζει φόβους, αντιλήψεις αλλά και τελετουργίες άλλων εποχών. Μπορεί όμως η ανθρωποφαγία να χρησιμοποιείται και για να δώσει ακόμα μεγαλύτερη ιδιότητα κακού σε αυτόν που έφερε αυτόν τον χαρακτηρισμό, προκαλώντας μεγαλύτερο φόβο και αποστροφή.
Πολλά από τα παραπάνω στη σημερινή εποχή έχουν ανατραπεί. Η ασχήμια και τα γηρατειά δεν βιώνουν έντονα τον ρατσισμό. Η ασχήμια γίνεται αποδεκτή πιο εύκολα από ότι παλιά και τα γηρατειά θεωρούνται μια απόλυτα φυσιολογική περίοδος της ζωής του ανθρώπου, την οποία όλοι κάποτε θα βιώσουμε. Παρόλα αυτά υπάρχει μια προσκόλληση προς την νεότητα και στις μέρες μας , καθώς πολλοί καταφεύγουν σε επεμβάσεις με σκοπό την διατήρηση της νεότητάς τους .
Η εποχή μας, επίσης, πρεσβεύει πως υπάρχει σεβασμός στις επιθυμίες των συνανθρώπων μας και στην διαφορετικότητά τους( βέβαια συχνά είναι «κακός» και μη αποδεκτός ένας περίεργα ντυμένος, ένας άστεγος ,ένας μετανάστης, ένας ……..οτιδήποτε) . Την ίδια στιγμή, αντιλήψεις που εκφράζουν φόβο έχουν καυτηριαστεί και ξεπεραστεί. Είναι λοιπόν φανερό ότι αν τα παραμύθια γράφονταν στην σημερινή εποχή θα ήταν πολύ διαφορετικά, οι "κακοί" εκείνων των εποχών θα παρουσιάζονταν ως κάτι το φυσιολογικό και το κακό θα έπαιρνε εντελώς διαφορετικές μορφές.
Παρατηρούμε λοιπόν ότι το κακό και το καλό είναι δύο έννοιες οι οποίες αλλάζουν συνεχώς και εξαρτώνται από τις αντιλήψεις και τις κοινωνικές μεταβολές που διέπουν κάθε εποχή. Πρέπει λοιπόν εμείς, που είμαστε η νέα γενιά αυτής της δύσκολης εποχής να προσέχουμε και να παρατηρούμε το κάθε τι γύρω μας, να εξετάζουμε, να αμφιβάλλουμε , να προσεγγίζουμε πολυπρισματικά τις καταστάσεις και κυρίως να μη βιαζόμαστε να απορρίψουμε .Το μυστικό που θα κάνει τη ζωή να μοιάζει με παραμύθι σήμερα δεν είναι η απόρριψη και το δίπολο καλό- κακό αλλά η αποδοχή. Η χιονάτη, η μητριά, ο μοναχικός δρακός ,ο νάνος, το γουρουνάκι ,ο κακός λύκος , όλοι τους μπορούν να είναι κακοί αν τους προσεγγίσουμε ως κακούς. Και φυσικά όλοι τους μπορούν να ιδωθούν ως καλοί αν τους αποδεχτούμε και τους ωθήσουμε να μας δείξουν το ευγενικό τους πρόσωπο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
o Yvonne Verdier " Η Κοκκινοσκουφίτσα στην προφορική παράδοση" (απόδοση στα ελληνικά Μαριλίζα Μήτσου-Παππά), Σκούπα 5 (1981), 25-35.
· Umberto Eco "Το παραμύθι της μαυροσκουφίτσας", "Η μορφολογία του ψέματος" στο Η Σημειολογία στη καθημερινή ζωή (μετάφραση Αντώνη Τσοπάνογλου), Θεσσαλονίκη (παιδεία), χ.χρ.ε., σσ 177-185.
o Σ. Π. Κυριακίδης Ελληνική λαογραφία, οπ.παραπ.. Τα κεφάλαια Ι': "Παραδώσεις" (σσ. 184.214) και Β': "Μύθοι" (σσ. 240-264).
· Το ελληνικό παραμύθι, αφιέρωμα του περιοδικού διαβάζω ( επιμέλεια αφιερώματος: Γιώργος Γαλάνης), τεύχος 130 (6.11.85), σσ, 5-54.
· Οι παραμυθάδες: Περώ, Γκριμ, 'Αντερσεν αφιέρωμα του περιοδικού Διαβάζω ( επιμέλεια αφιερώματος: Ηρακλής Παπαλέξης), τεύχος 108 ( 19.12.84 ), σσ.27-100.
· Γιώργος Ιωάννου, Παραμύθια του λαού μας, Εκδόσεις Ερμής, ΑΘΗΝΑ 2008
· Γ.Α. Μέγας « Ο Ιούδας εις τας παραδόσεις του ελληνικού λαού» (α’ έκδοση 1950-51).
· Σοφία Παράσχου, «Και οι κακοί έχουν ψυχή», Εκδόσεις Ψυχογιός, ΑΘΗΝΑ 2004
Για την εργασία αυτή εργάστηκαν:
Περεσιάδης Δημήτρης
Πεχλιβάνη Αρετή
Φαφούτη Δούκισσα - Δήμητρα
Σφύρκας Γρηγόρης
Δήμογλου Αντώνης
